Παρασκευή 29 Μαρτίου 2013

Θανάσης Ευθυμιάδης: «Μεγάλωσα με αληθινές ιστορίες μετανάστευσης»


Θανάσης Ευθυμιάδης: «Μεγάλωσα με αληθινές ιστορίες μετανάστευσης»

Η μετανάστευση και η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα συναντιούνται, σε ένα έργο που βασίζεται σε πολλές διαφορετικές πηγές, αλλά και σε πραγματικές μαρτυρίες ανθρώπων που μετανάστευσαν, Ελλήνων και ξένων.
Μια ομάδα έξι Ελλήνων και τριών ξένων ηθοποιών συνθέτουν έναν ιδιότυπο θίασο, που φωτίζει με αμεσότητα την κοινή ανθρώπινη εμπειρία και μας υπενθυμίζει ότι η πατρίδα, ο ξεριζωμός και ο νόστος είναι έννοιες πανανθρώπινες και διαχρονικές.
Κεντρικός άξονας δεν είναι μόνο η μετανάστευση, αλλά και το πριν και το μετά, δηλαδή τι οδηγεί έναν άνθρωπο να μεταναστεύσει και ποιες είναι οι συνέπειες στη ζωή του.
Στην παράσταση συμμετέχουν τρεις ξένοι μετανάστες, οι οποίοι φέρνουν στη σκηνή τα προσωπικά τους βιώματα. Αλλά και όλες οι υπόλοιπες μαρτυρίες που χρησιμοποιούνται, είναι αυθεντικές και προέρχονται από πραγματικούς Έλληνες που μετανάστευσαν.
Όλοι οι Έλληνες ηθοποιοί της παράστασης ενσαρκώνουν αρκετούς ήρωες και όχι μόνο έναν. Ανάμεσα στους ήρωες που παίζω εγώ, υπάρχει ένας που του έχουν τάξει ότι θα είναι όλα εύκολα στη Γερμανία, ότι θα βρει εύκολα δουλειά και σπίτι.
Όμως συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η μαρτυρία αυτού του ανθρώπου με κέντρισε από την πρώτη στιγμή. Μέσα από την τραγικότητά του, αγγίζει σχεδόν το κωμικό.
Τα συναισθήματα υπήρχαν ήδη μέσα μου, γιατί προέρχομαι και εγώ από οικογένειες που μετανάστευσαν. Η οικογένεια της μητέρας μου ήρθε από τη Μικρά Ασία και του πατέρα μου από τον Πόντο. Μεγάλωσα με αληθινές ιστορίες μετανάστευσης, με τις οποίες με νανούριζε η γιαγιά μου, αντί να μου λέει παραμύθια.
Όποιος αγαπάει πραγματικά τη χώρα μου και θέλει να δουλέψει είναι καλοδεχούμενος. Όποιος θέλει να την κλέψει -είτε ξένος, είτε ντόπιος- ας φύγει.
Καταρχήν να έχει ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Επίσης, θεωρώ πρωταρχικό το ζήτημα της παιδείας και της εκπαίδευσης, ίσως επειδή έχω και ο ίδιος μικρά παιδιά.
Όταν ο γονιός φτάνει στο σημείο να εύχεται τα παιδιά του να σπουδάσουν και να ζήσουν σε μια άλλη χώρα, τότε κάποιοι θα έπρεπε να ντρέπονται.
Ως καλλιτέχνης φυσικά και συμφωνώ, ως γόνος μεταναστών φυσικά και συμφωνώ, ως άνθρωπος που πιστεύει στον Θεό φυσικά και συμφωνώ.
Ταυτότητα παράστασης: σκηνοθεσία: Μιχάλης Ρέππας - Θανάσης Παπαθανασίου. Παίζουν: Θανάσης Ευθυμιάδης, Ελένη Κοκκίδου, Ταξιάρχης Χάνος, Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη, Παναγιώτης Τσεβάς, Σταύρος Καραγιάννης, Μπακάρ Χουσεϊν Αλ Μπακάρ, Αρίφ Μουχαμάντ Ιργάν, Μπερκάτ Χοσεϊνί.

Eίμαστε όλοι μετανάστες


ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ : Eίμαστε όλοι μετανάστες

 
Πρόκειται για ένα μικρής διάρκειας πρόγραμμα (τριών επιπλέον ωρών) που εφαρμόστηκε στα πλαίσια του σχολικού προγράμματος για το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, στα τμήματα Α2, Α3, Α4.
Η αφορμή δόθηκε από την ενότητα «Η αποδημία. Ο καημός της ξενιτιάς …» που μιλούσε για τις διάφορες μορφές ξενιτεμού και την προσφυγιά. Επιλέχθηκαν δύο κείμενα, το « Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται» του Θανάση Βαλτινού και το «Πουλάκι», ποίημα του Ιωάννη Βηλαρά. Το πρώτο κείμενο αναφέρεται στις προσπάθειες ενός επαρχιώτη να μεταναστεύσει στην Αμερική στις αρχές του 19ου αιώνα. Το δεύτερο, που έχει μελοποιηθεί σε ρυθμό τσάμικο και είναι γνωστό τραγούδι, μιλάει για τους καημούς της ξενιτιάς. Προέκυψαν έτσι δυο διαφορετικές μεταναστευτικές εποχές και πολλά θέματα για να ασχοληθούμε.
Ο τίτλος του προγράμματος προέκυψε όταν, σε μια έρευνα που έγινε στην κάθε τάξη, βρέθηκε ότι, εκτός από έναν μαθητή, όλοι είχαμε συγγενείς που είχαν μεταναστεύσει από την επαρχία στα αστικά κέντρα ή στο εξωτερικό. Η πρώτη δουλειά που ζητήθηκε από τα παιδιά ήταν να καταγράψουν τις ιστορίες μετανάστευσης των συγγενών τους. Βρήκαν επίσης πληροφορίες για το Elis Island, την είσοδο των μεταναστών στην Αμερική. Συγκεντρώσαμε στοιχεία για την οικονομική μετανάστευση στην Ευρώπη (Γερμανία, Βέλγιο) στη δεκαετία του ’60. Αναζητήσαμε και ακούσαμε στην τάξη τραγούδια του Καζαντζίδη, του Θεοδωράκη, του Χατζιδάκι, του Μαρκόπουλου για την ξενιτιά. Μελετήσαμε και σχολιάσαμε τους στίχους των τραγουδιών. (Από αυτό το υλικό δώσαμε και για δημοσίευση στο περιοδικό του σχολείου). Φέραμε φωτογραφίες από τους συγγενείς μας σε Καναδά, Αμερική, Γερμανία. Πήγαμε πίσω στο χρόνο και βρήκαμε στοιχεία εθιμοτυπικά για τον ξενιτεμό κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, τραγουδήσαμε δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς.
Βγάλαμε έτσι κάποια συμπεράσματα για τις αιτίες της μετανάστευσης, τη ζωή και τις συνήθειες των μεταναστών, τα συγκρίνανε με όσα γνωρίζαμε για τη μετανάστευση στη σημερινή Ελλάδα. Είδαμε τη μετανάστευση σαν ένα φαινόμενο με μακρά ιστορία στον ελληνικό χώρο, γνωρίσαμε καλύτερα παλιότερες εποχές και παλιότερες ανάγκες, ήρθαμε κοντά στο δημοτικό τραγούδι, είδαμε με συμπάθεια τους δικούς μας ανθρώπους που πάλεψαν για μια καλύτερη ζωή στα ξένα….
Δεν είναι και λίγα αυτά που κερδίσαμε!! Η φιλόλογος  Χριστίνα Στράτου 
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Εργασίες μαθητών:
α]  πληροφορίες για το νησάκι έξω από την Ν. Υόρκη Ellis Island
δ] Η μεταπολεμική οικονομική μετανάστευση προς τη δυτική Ευρώπη 

 ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

«Ελληνικά Όσκαρ» Στη μεγάλη αίθουσα του Μουσείου Μετανάστευσης του «Έλις Άιλαντ»

Διδακτορική διατριβή Γιάννη Παπαδόπουλου
'ΕΣλληνικές Κοινότητες Αμερικής"

Αρχεία μικρασιατικού και απόδημου ελληνισμού    ΕΛΙΑ 

[επιμέλεια ψηφιοποίησης & webliography    Μ. Νίνος] 

Γιατί μας τρομάζουν οι μετανάστες


Της Ιωάννα Λαλιώτου 
Γιατί μας τρομάζουν οι μετανάστες
εκτύπωση  

Τα Χριστούγεννα έδωσαν την ευκαιρία για να επιδείξουμε τα καλά μας αισθήματα στους μετανάστες, αλλά όχι και για να τους τακτοποιήσουμε στη συνείδησή μας. Η ίδια η φυσική παρουσία Κούρδων, Αράβων, Ινδών, Αφρικανών, Ασιατών, Αλβανών και άλλων Ανατολικοευρωπαίων στις κεντρικές πλατείες της πρωτεύουσας αλλά και σε άλλους δημόσιους χώρους ­ για κάποιους «απειλητική», για κάποιους «λυπηρή», για άλλους απλώς «αντιαισθητική» ­ αποτελεί πάντως ένα γεγονός «ανεξήγητο» και «αδικαιολόγητο» στο επίπεδο των καθημερινών μας προσλήψεων.
«Γιατί έρχονται;». «Γιατί βρίσκονται εδώ;». «Η εθνική ιστορία κάθε λαού δεν εκτυλίσσεται "κανονικά" στον οροθετημένο χώρο δράσης αυτού του λαού;». «Πώς είναι δυνατόν τμήμα της σύγχρονης ιστορίας του νιγηριανού λαού να εκτυλίσσεται στην οδό Γερανίου;». Αλλά δεν αποτελεί η ζωή της οδού Γερανίου τμήμα και της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας; Πώς και γιατί ο εθνικός μας χώρος να μετατραπεί σε χώρο πραγμάτωσης των εθνικών ιστοριών άλλων πολλαπλών εθνών; Πώς οι μεταβολές αυτές αντανακλώνται στους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τον χώρο μας και τη θέση μας σε αυτόν;
Πολύπλευρα προβλήματα
Η τελευταία δεκαετία του αιώνα σημαδεύτηκε από την ιστορική μετατροπή της χώρας μας ­ αλλά και άλλων χωρών του ευρωπαϊκού Νότου ­ από τόπο αποστολής σε τόπο υποδοχής μεταναστών. Τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που αφορούν την ένταξη των ξένων μεταναστών στην ελληνική κοινωνία είναι έντονα και πολύπλευρα. Για ευνόητους ιστορικούς λόγους η μετανάστευση στην Ελλάδα αποτελεί ουσιαστικό μέρος της ιστορίας του κάθε λαού που μεταναστεύει. Βιωμένη όμως από την πλευρά της χώρας υποδοχής η μετανάστευση αποτελεί μάλλον μια «ανωμαλία», μια περίοδο διατάραξης της «αρμονικής» τροχιάς της εθνικής ιστορίας.
Στις παραδοσιακές χώρες υποδοχής μεταναστών ­ όπως οι χώρες της Βόρειας Αμερικής, της Δυτικής Ευρώπης και βέβαια η Αυστραλία ­ οι κοινωνικές επιστήμες έχουν εντάξει τα ερωτήματα αυτά κατά προτεραιότητα στην ερευνητική τους ατζέντα συμβάλλοντας έτσι κάποτε στην ομαλοποίηση των διαδικασιών πρόσληψης των μεταναστών. Η ιστορική συνείδηση και γνώση αποτελεί βέβαια βασικό εργαλείο πρόσληψης των όποιων αλλαγών συμβαίνουν σε μια κοινωνία. Ιδιαίτερα στον χώρο των ιστορικών σπουδών, λοιπόν, έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι διερεύνησης που εντάσσουν το φαινόμενο της μετανάστευσης στο ευρύτερο πλαίσιο διεθνικών ανταλλαγών και μετακινήσεων (ανθρώπων, προϊόντων, ιδεών και τεχνογνωσίας) σε πλατιά γεωγραφικά πεδία.
Μέθοδοι διερεύνησης
Ας δούμε κάποιες από τις θεματικές της ιστορίας των μεταναστεύσεων ξεχωριστά καθώς υπαγορεύουν ευρηματικούς τρόπους κατανόησης του φαινομένου της μετανάστευσης τόσο στο επίπεδο της έρευνας όσο και στο επίπεδο των προσλήψεων της καθημερινής ζωής.
Η κατανόηση ενός μεταναστευτικού φαινομένου μας αναγκάζει να κοιτάξουμε τη δική μας ιστορία από μια απόσταση που να επιτρέπει τη θέαση του ευρύτερου γεωπολιτικού πεδίου στο οποίο εντάσσεται. Στην περίπτωση της Βρετανίας, για παράδειγμα, μελετήθηκαν σε βάθος διάφορα πολιτισμικά προϊόντα και πρακτικές (μουσική, κινηματογράφος, παραδόσεις πολιτικής σκέψης, λογοτεχνική γραφή) των οποίων οι διαδικασίες ανάδυσης εντοπίζονται στον γεωπολιτικό χώρο που ορίζεται από τους δρόμους διασποράς αφρικανικών πληθυσμών μεταξύ Αφρικής, Καραϊβικής, Ηνωμένων Πολιτειών και Βρετανίας. Μελετητές όπως ο Paul Glroy κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Ατλαντικός Ωκεανός αποτελεί μια βασική μονάδα ανάλυσης της νεότερης βρετανικής ιστορίας, αφού υπήρξε η σκηνή για μια σειρά πολιτισμικών μορφών οι οποίες αργότερα θεωρήθηκαν στοιχεία αποκρυσταλλωμένων εθνικών ταυτοτήτων.
Οι ιστορίες της μετανάστευσης συχνά «φωτογραφίζουν» τον τρόπο με τον οποίο φαινόμενα της διεθνούς οικονομίας και πολιτικής καταγράφονται πολιτισμικά στις τοπικές κοινωνίες, και αντίστροφα. Ας δούμε το παράδειγμα των ΗΠΑ. Πρόσφατες μελέτες της ασιατικής διασποράς εκεί έχουν καταδείξει πως κατά τη διάρκεια αμερικανικών πολέμων στην Ασία (Φιλιππίνες 1898-1910, εναντίον της Ιαπωνίας 1941-1945 και στο Βιετνάμ) ο αμερικανικός οριενταλισμός σχεδόν επικάλυψε, στο εσωτερικό, το επεκτατικό ενδιαφέρον της χώρας, μέσω της παραγωγής φυλετικών αναπαραστάσεων ασιατών μεταναστών εργατών. Σε αυτή την περίπτωση τα στερεότυπα του ασιάτη μετανάστη στις ΗΠΑ «φωτογραφίζουν» πλευρές της ιστορίας του ρόλου που έχουν παίξει οι επεκτατικοί πόλεμοι των ΗΠΑ στη διαμόρφωση της νεότερης αμερικανικής κουλτούρας και των συλλογικών αναπαραστάσεων της αμερικανικής ταυτότητας. Ετσι, το στερεότυπο της «εξωπραγματικής» ασιατικής παραγωγικότητας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αιχμαλώτισε το συλλογικό φαντασιακό τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, και οδήγησε στην ανάδυση της «Ασίας» ως μιας διπρόσωπης και αντιφατικής «απειλής»: από τη μία πλευρά ο κίνδυνος από την ανταγωνιστικότητα των ασιατικών κρατών και από την άλλη πλευρά η μετανάστευση των ασιατών εργατών ως ένα «αναγκαίο κακό» στο πλαίσιο της εθνικής οικονομίας. Οι ιστορίες των μεταναστεύσεων και των πολιτισμικών καταγραφών τους διαφωτίζουν με ευρηματικότητα τις διαπλοκές μεταξύ εσωτερικής και διεθνούς πολιτικής και μας βοηθούν ίσως να καταλάβουμε γιατί οι αμερικανικοί βομβαρδισμοί στη Βαγδάτη αναγκάζουν πολλούς άραβες μικροκαταστηματάρχες να κλείνουν εκείνες τις ημέρες τα καταστήματά τους στη Νέα Υόρκη για «λόγους ασφαλείας».
Οι «τρίτες κουλτούρες»
Οι ιστορίες των μεταναστεύσεων αφορούν τις «τρίτες κουλτούρες» (third cultures). Πρόκειται για πολιτισμικά μορφώματα που δεν ανήκουν απόλυτα ούτε στο έθνος προέλευσης των μεταναστών ούτε στο έθνος υποδοχής, αλλά αναπτύσσονται στο σημείο διασταύρωσης των τροχιών πολλών διαφορετικών εθνικών ιστοριών. Σύμφωνα με τον κοινωνικό επιστήμονα Μ. Featherstone, οι «τρίτες κουλτούρες» αναδύονται σε ιστορικές συνθήκες όπου ομάδες ανθρώπων αντιμετωπίζουν προβλήματα διαπολιτισμικής επικοινωνίας και αναγκάζονται να κινούνται παράλληλα μεταξύ διαφορετικών εθνικών πολιτισμικών συστημάτων. Οι ιστορίες της μετανάστευσης αφορούν άμεσα τα φαινόμενα της «τρίτης κουλτούρας» και εντάσσονται στις διαφορετικές πολιτικές που διαπερνούν και συνδέουν τις εθνικότητες κατά τους νεότερους χρόνους.
Οι ιστορίες των μεταναστεύσεων οδηγούν αναγκαστικά σε συγκριτικές προσεγγίσεις των ιστορικών φαινομένων με έμφαση όχι τόσο στη σύγκριση αυτόνομων περιπτώσεων και στον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών, αλλά στην ανίχνευση ιστορικά εντοπισμένων σχέσεων μεταξύ διαφορετικών εθνικών ιστοριών. Το σταθερό αίτημα των προηγούμενων δεκαετιών για συγκριτικές προσεγγίσεις στην ιστοριογραφία και στις κοινωνικές επιστήμες έχει πια εξελιχθεί σε αίτημα για νέου τύπου συγκριτικές προσεγγίσεις με έμφαση στη μελέτη φαινομένων ανταλλαγής, επαφών και αλληλεπιδράσεων. Για παράδειγμα, στον χώρο της ευρωπαϊκής ιστορίας τη συγκριτική προσέγγιση της μεσοπολεμικής περιόδου και των επί μέρους εκδηλώσεων του μοντερνισμού στις ΗΠΑ και στην ευρωπαϊκή ήπειρο έχουν διαδεχθεί έρευνες σε ζητήματααμερικανισμού στην Ευρώπη και ευρωπαϊσμού στην Αμερική. Η μελέτη της μετανάστευσης μας επιτρέπει να δούμε αυτά τα φαινόμενα σε ευρύ κοινωνικό πεδίο.
Συμπέρασμα: Η ιστορική μελέτη των μεταναστεύσεων στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο είτε απουσιάζει είτε είναι παγιδευμένη στο παλαιότερο αναγωγικό πλαίσιο κατανόησης που θεωρεί τη μετανάστευση αποκλειστικά ζήτημα της εθνικής ιστορίας των μεταναστών. Στην παρούσα ιστορική συγκυρία είναι απαραίτητη στη χώρα μας η εισαγωγή διεθνικών οπτικών στη μελέτη των μεταναστεύσεων τόσο των άλλων όσο και του Ελληνισμού. Στο επίπεδο της έρευνας ίσως μια τέτοια στροφή παραγάγει επιτέλους γόνιμες και ουσιαστικές προσεγγίσεις της εθνικής ιστορίας. Στο ευρύτερο επίπεδο η εμπέδωση των παραπάνω προβληματικών στον τρόπο αντιμετώπισης του φαινομένου της μετανάστευσης ενδεχομένως μπορεί να οδηγήσει σε ωριμότερες πολιτικές συμπεριφορές και να καλλιεργήσει πιο ευαίσθητα κοινωνικά ανακλαστικά.
Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι ιστορικός, διδάκτωρ του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας και μεταδιδακτορική εταίρος του Πανεπιστημίου του Πρίνστον.

Προγραμμα eTwinning


Η κοινότητα για τα σχολεία της Ευρώπης
Η ελεύθερη και ασφαλής πλατφόρμα για εκπαιδευτικούς, για να συνδεθούν, να αναπτύξουν συνεργατικά έργα και να μοιραστούν ιδέες στην Ευρώπη
199142 Καθηγητές · 27613 Έργα · 104255 Σχολεία






Τα Πακέτα eTwinning παρέχουν μία βάση στους καθηγητές, που αναζητούν συγκεκριμένες ιδέες για το πώς να εφαρμόσουν ένα Ευρωπαϊκό έργο συνεργασίας. Κάθε πακέτο σχετίζεται με ένα θέμα και δίνει πληροφορίες για την ομάδα στην οποία απευθύνεται, για τους στόχους και την παιδαγωγική αξία των δραστηριοτήτων. Τα πακέτα μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως έχουν ή να προσαρμοστούν στο διδακτικό σας πλαίσιο.
Οι μαθητές έρχονται σε επαφή με το θέμα στο σπίτι, στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση καθώς επίσης και με τους φίλους τους. Δυστυχώς, η κάλυψη του θέματος βασίζεται συχνά και κάποιες φορές εσκεμμένα στην παρεξήγηση, στην παραπληροφόρηση, και στην απουσία των γεγονότων. Δεν είναι πάντα εύκολο για τους καθηγητές να διαλύσουν αυτούς τους μύθους και ελπίζουμε ότι αυτό το έργο θα προσφέρει ένα χρήσιμο συμπλήρωμα σε κάποιους τομείς μαθημάτων όπως η διδασκαλία της ιστορίας, των κοινωνικών επιστημών και της ιθαγένειας. Το έργο περιλαμβάνει την πρόσκληση ενός δικτύου τάξεων από τόσα σχολεία όσα χρειάζονται για να μελετήσουν μαζί τη μετανάστευση ανθρώπων που άφησαν τη γενέτειρά τους και ταξίδεψαν σε άλλα μέρη της χώρας τους ή στο εξωτερικό για πολλούς διαφορετικούς λόγους, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τους λόγους της μετανάστευσης και της επίπτωσής της στην κοινωνία.
Παραδειγμα απο το "πακετο" μεταναστευση

Πώς φτάσαμε έως εδώ; Ιστορίες Μετανάστευσης

Kit Picture
Ένα από τα μεγαλύτερα θέματα συζήτησης της σύγχρονης κοινωνίας είναι το ζήτημα της μετανάστευσης. Κάποιοι το αντιμετωπίζουν σαν ένα υγιές κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο επιτρέπει τον εμπλουτισμό μέσω της αλλαγής, ενώ από άλλους χρησιμοποιείται ως πρόφαση για διαμάχη με διάχυτη την αίσθηση του ρατσισμού, και άλλες ακραίες θέσεις.

Για πληροφοριες δειτε εδω: http://www.etwinning.net/el/pub/index.htm

Λουκά Μαντινείας: Συμβολή στην ιστορία της μετανάστευσης




 Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΑΡΚΑΔΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ McGILL ΤΗΣ ΝΕΒΑΔΑ-Η.Π.Α.1917-18
Τοῦ Παναγιώτη Ἰω. Σμυρνιώτη
            Ἀνέκαθεν μοῦ κέντριζε τό ἐνδιαφέρον καί μέ συγκινοῦσε ἡ ἱστορία τῆς μετανάστευσης, τῆς μετακίνησης τῶν ἀνθρώπων σέ νέους τόπους καί νέες πατρίδες μέ σκοπό τήν ἐπιβίωση καί τήν ἐλπίδα γιά ἕνα καλύτερο αὔριο. Ἰδιαίτερα δέ, ὅταν αὐτές οἱ μετακινήσεις πραγματοποιοῦνταν σέ ὑπερατλαντικές καί μακρινές χῶρες, σέ χρόνια πού τά ταξίδια κρατοῦσαν πάρα πολλές μέρες καί δέν ὑπῆρχε οὐσιαστικά καμία πληροφόρηση γιά τίς συνθῆκες πού θά συναντοῦσαν στήν ξενιτιά.
            Ἀφορμή γιά νά ἀσχοληθῶ μέ τήν παροῦσα ἔρευνα στάθηκε ἡ ὕπαρξη ἑνός «διαβατηρίου» τοῦ παπποῦ μου, Σμυρνιώτη Παναγιώτη, μέ καταγωγή ἀπό τό χωριό Λουκᾶ, τό ὁποῖο εἶχε ἐκδοθῆ στό Ἑλληνικό Προξενείο τοῦ Σώλτ Λέικ (Salt Lake) τῆς Γιοῦτα στίς 8 Ὀκτωβρίου 1918. Φέρει τήν ὑπογραφή τοῦ Πρόξενου Γρηγ. Ἀθ. Παπαηλίου καί ἀναφέρει ὅτι σκοπός τοῦ ἐπαναπατρισμοῦ τοῦ παπποῦ μου ἦταν νά ὑπηρετήσῃ στόν Ἑλληνικό Στρατό.
            Στό ἔντυπο αὐτό παρέχονταν οἱ συνηθισμένες πληροφορίες γιά τά σωματικά χαρακτηριστικά καί τά χαρακτηριστικά τοῦ προσώπου, καθώς καί τό ὅτι ὁ τόπος διαμονῆς καί ἐργασίας ἦταν ἡ πόλη Μακ Γκιλ (McGill) τῆς πολιτείας τῆς Νεβάδα. Ὁ ἀνεξάντλητος χῶρος τοῦ Διαδυκτίου μέ βοήθησε νά κάνω κάποιες ἐνδιαφέρουσες ἀνακαλύψεις, οἱ ὁποῖες παρατίθενται παρακάτω.

«Είμαστε οι νέοι Ελληνες μετανάστες, αυτή είναι η ιστορία μας»


Εφυγε από την Ελλάδα τον Οκτώβριο του ’09, όταν ακόμα «λεφτά υπήρχαν και η δημοκρατία δεν γνώριζε αδιέξοδα».
Της Λίνας Γιάνναρου

Ο Νίκος Σταμπουλόπουλος.
Το Αμστερνταμ ήταν το κατάλληλο πολυπολιτισμικό περιβάλλον που αναζητούσε για την όξυνση της σκηνοθετικής του ματιάς –ασχολείται με το ντοκιμαντέρ–, ο ορίζοντάς του ήταν ανοιχτός. Φυσικά, δεν γνώριζε ότι η Ελλάδα θα τον ακολουθούσε κατά πόδας, ότι θα όριζε με αναπάντεχο τρόπο ξανά τη ζωή του.
Για δείτε το ντοκιμαντέρ, κάντε κλικ εδώ
«Στην Ολλανδία γνώρισα πολλούς Ελληνες που είχαν πάει εκεί για σπουδές και αποφάσισαν να μείνουν», λέει στην «Κ» ο Νίκος Σταμπουλόπουλος. «Από το 2010, τα πράγματα άλλαξαν. Αρχισαν να φτάνουν καραβιές από Ελληνες, κυρίως νέα παιδιά που αναζητούσαν διέξοδο από την κρίση. Αντιλήφθηκα ότι πρόκειται για ιστορική στιγμή. Ημουν μάρτυρας ενός νέου κύματος μετανάστευσης των Ελλήνων, το οποίο έπρεπε να καταγραφεί».
Ετσι γεννήθηκε το newdiaspora.com. Πρόκειται για ένα «ζωντανό» πείραμα, ένα πρότζεκτ στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται μια σειρά διαδικτυακών ντοκιμαντέρ σε σκηνοθεσία του ίδιου για τους νέους Ελληνες μετανάστες. Πρόκειται επίσης και για μια διαδικτυακή πλατφόρμα, όπου Ελληνες που ζουν στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της κρίσης έχουν τη δυνατότητα να πουν τη δική τους πλευρά της ιστορίας, μια συμμετοχική απόπειρα επαναπροσδιορισμού της συλλογικής μας ταυτότητας.
«Σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για μαζικό κύμα μετανάστευσης μορφωμένων Ελλήνων, μια άνευ προηγουμένου διαρροή δυναμικού που, εάν μπορούσαν, θα ζούσαν και θα μεγαλουργούσαν στην Ελλάδα, προσφέροντας έργο. Εχουν κοφτερά μυαλά, αλλά δεν έχουν “πλάτες”», λέει ο κ. Σταμπουλόπουλος. «Ομως, ο νέος Ελληνας μετανάστης δεν είναι ένας. Δεν έχουμε πια τους κλασικούς expats, τους ανθρώπους με τα πολλά προσόντα που κάποτε “χτυπούσαν” τα καλά πόστα. Ερχονται άνθρωποι με προσόντα μεν, αλλά που μπορεί να καταλήγουν σερβιτόροι, άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, ολόκληρες οικογένειες που ξεριζώνονται. Για άλλους είναι μια συνειδητή επιλογή, για άλλους ανάγκη».

Καθεμία από τις ιστορίες, μοναδική. Η 21χρονη Χριστίνα εδώ και δύο μήνες ζει στο Ρότερνταμ. «Η αλήθεια είναι ότι βιάστηκα να φύγω από την Ελλάδα», γράφει στο newdiaspora.com. «Την αγαπώ, αλλά πλέον με φοβίζει. “Η Ελλάδα δεν έχει να ταΐσει τα παιδιά της πια”, είπε ο παππούς μου όταν τον επισκέφτηκα λίγες μέρες πριν από την αναχώρησή μου για τη βόρεια Ευρώπη. Εδώ είμαι λοιπόν. Σε λίγο τελειώνει η περίοδος της πρακτικής μου και ελπίζω, επίσημα πλέον, να βρω κι εγώ μια θέση στον χώρο του design. Ελπίζοντας πάντα η Ελλάδα να ανακάμψει και να επιστρέψουμε στα σπίτια μας. Μου λείπουν ο ήλιος, η αθηναϊκή τρέλα, οι νύχτες στο κέντρο της πόλης, το “βρώμικο” στη Μαβίλη, οι εξομολογήσεις στον λόφο του Λυκαβηττού, η Πλάκα, οι οικογένεια, οι φίλοι…».
Η συνονόματή της Χριστίνα από τις Βρυξέλλες, όπου ζει κι εργάζεται, εκφράζει το παράπονό της: «Πώς είναι δυνατόν να φταίνε οι νέοι άνθρωποι για όσα σχεδίασαν οι προηγούμενες γενιές; Οι περισσότεροι Ελληνες που γνωρίζω είναι τίμιοι, ταλαντούχοι, πολιτισμένοι και δουλεύουν σκληρά, με αγάπη για τη ζωή και σεβασμό για άλλους πολιτισμούς και ευχαρίστως θα έμεναν στη χώρα τους χωρίς να ενοχλούν κανέναν, αν μπορούσαν!».
Οσο συγκεντρώνεται το υλικό, το θέμα αποκτά νέες διαστάσεις. «Μην ξεχνάμε ότι έχουμε να κάνουμε με κάτι πρωτοφανές διεθνώς», λέει ο κ. Σταμπουλόπουλος. «Είναι η πρώτη φορά που έχουμε μια τόσο έντονη μετανάστευση εντός των συνόρων μιας οικονομικά ανεπτυγμένης ζώνης, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση. Πρόκειται για μια εσωτερική μετανάστευση με έναν τρόπο».

Επικοινωνία, ενημέρωση
Οι διαφορές με το προηγούμενο μεγάλο μεταναστευτικό κύμα είναι αρκετές. Με πρώτη και κύρια τις δυνατότητες που παρέχουν σήμερα τα νέα μέσα. «Εκτός από επικοινωνία, το Ιντερνετ μας προσφέρει και άμεση ενημέρωση σε πραγματικό χρόνο για τα γεγονότα στην Ελλάδα, τη δυνατότητα της παρέμβασης, του σχολιασμού. Ξέρετε, είναι πολύ περίεργη η αίσθηση του Ελληνα του εξωτερικού, ο οποίος γύρω του βλέπει ευημερία, αλλά παρακολουθεί τερατώδη πράγματα να συμβαίνουν στη χώρα του. Είναι πολύ δύσκολο να κρατήσεις ισορροπία. Ζούμε έξω και πονάμε για μέσα», καταλήγει ο Νίκος Σταμπουλόπουλος.

Προκειμένου το πρότζεκτ να διατηρήσει την ανεξαρτησία του, οι συντελεστές ζητούν από τους φίλους τους να τους ενισχύσουν με τη μέθοδο της μικροχρηματοδότησης.Στοindiegogo.com/projects/new-diaspora, ο καθένας μπορεί να προσφέρει ό,τι ποσό επιθυμεί ώστε το ζωντανό ντοκιμαντέρ της Νέας Διασποράς να συνεχιστεί.

Ιστοριες μεταναστων.


ιστορίες των αλλεπάλληλων μετακινήσεων που διαμορφώνουν την ιστορία της χώρας, καθώς και τις γειτνιάσεις, τις συναντήσεις και τους κοινούς βηματισμούς διαφορετικών ανθρώπων
Τα χέρια του κινούνται αριστοτεχνικά πάνω στα αναμμένα κάρβουνα. Η ίδια τελετουργία κάθε βράδυ από τις πέντε και μετά, και για όσο πάρει. Οι σκουρόχρωμοι τοίχοι γύρω είναι στολισμένοι με λιγοστά κειμήλια από τον τόπο του. Κάθε τόσο, η πόρτα ανοίγει. Δε μπαίνουν μόνο πελάτες, μερικοί είναι γείτονες ή περαστικοί. Σταματούν να πουν μια καλησπέρα. Όπως η κυρία Ελένη, Ελληνίδα γεννημένη στο Σουδάν, που μένει στη διπλανή πολυκατοικία: "Τα δικά μου παιδιά φύγανε, μένουν στα Βριλήσσια, μήπως τα βλέπω καθόλου; Όλη μέρα κάθομαι μόνη μου, παρέα με την τηλεόραση, ευτυχώς που είναι και τούτοι οι άνθρωποι εδώ, και έρχομαι και λέω μια κουβέντα."
Οι περισσότεροι θαμώνες γνωρίζονται πια μεταξύ τους. Οι νοστιμιές που φτιάχνει ο Σινάν έχουν αποκτήσει φήμη, τα υλικά είναι πάντα φρέσκα και καλοδιαλεγμένα, ζυμωμένα στο χέρι και μαγειρεμένα με τις συνταγές που έφερε μαζί του από παλιά βιβλία της πατρίδας του, από τη μητέρα του, τις θείες και τις γιαγιάδες του. Η μαστοριά του όμως είναι στο ψήσιμο. Το κρέας κόβεται όπως πρέπει για να μην σκληρύνουν οι ίνες, μαρινάρεται, κι έπειτα παραδίνεται στη φωτιά. "Το χάρισμά μου εμένα ήτανε στα χέρια μου" λέει, "μόνο που αντί να χειρουργώ, όπως ήθελα, τώρα ψήνω... Με τα χέρια και το ένα, με τα χέρια και το άλλο."
Το χέρι που χτίζει
Όταν πρωτοέφυγε από το Ντιγιάρμπακιρ για την Ιστανμπούλ, "την Κωνσταντινούπολη δηλαδή" εξηγεί, ήταν για να φοιτήσει στην Ιατρική Σχολή. Μαζί με τις νέες γνώσεις, ήρθαν και οι νέες ιδέες, οι αγωνίες και οι αγώνες. Πριν ολοκληρωθούν οι σπουδές του, είχε εμπλακεί στον Κουρδικό αγώνα, είχε συλληφθεί, φυλακιστεί και βασανιστεί, είχε δραπετεύσει πηδώντας από το δεύτερο όροφο του αστυνομικού τμήματος, είχε περάσει στην παρανομία και είχε καταφέρει να φυγαδευθεί στην Ελλάδα, όπου πήρε πολιτικό άσυλο. Λίγο καιρό αργότερα, η γυναίκα του τον ακολούθησε. Στην Ελλάδα την φωνάζουν Ανθούλα, από το Τσιτσέκ, που σημαίνει "λουλούδι". Απέκτησαν δύο κόρες που τώρα έχουν ενηλικιωθεί, και έναν γιο. Κι όσο όλα τα υπόλοιπα με τον καιρό ξέφτιζαν, ο ένας έγινε για τον άλλο τα πάντα: πατρίδα, πίστη, οικογένεια, το διπλανό δάχτυλο στην ίδια χούφτα.
Τα παιδιά μπορεί να έφεραν ένα σωρό χαρές, αλλά έδιωξαν μακριά την ελπίδα του Σινάν να γίνει μια μέρα χειρούργος. Οι ανάγκες της επιβίωσης στον καινούριο τόπο πήραν τα ηνία. "Προσπάθησα τον πρώτο καιρό, αλλά μετά δε γινόταν εγώ να μελετάω και τα παιδιά να μην έχουν γάλα" λέει. "Τί πειράζει; Να είμαστε καλά, τα παιδιά να είναι γερά, και τα παιδιά όλου του κόσμου..." Σκύβει με χειρουργική προσήλωση πάνω στα φημισμένα του κεμπάπ, κρατώντας τη λαβίδα. Η παιδική σπίθα που ανάβει στα μάτια του σκεπάζεται κάθε τόσο από ένα σύννεφο μελαγχολίας. Δυσκολεύεται να μιλήσει. Έτσι είναι η ζωή. Καμιά φορά έρχεται αλλιώς.
Ο κ. Ισίδωρος μπαίνει πάνω στην ώρα. "Εγώ να σου πω για τον Σινάν και την Ανθούλα. Ξέρεις τί θα πει καρδιά-χρυσάφι; Αυτό είναι. Περνάω κάθε τόσο να κουβεντιάσουμε, τα λέμε μεταξύ μας στα τούρκικα..." Γεννημένος και μεγαλωμένος στην πόλη που ο Σινάν εγκατέλειψε, ήρθε κι αυτός στην Ελλάδα διωγμένος. Άλλη εποχή, για διαφορετικούς λόγους, αλλιώτικες συνθήκες: "θυμάμαι τα σπασμένα τζάμια παντού, τα μαγαζιά ρημαγμένα, σκληρά πράματα..." Οι ξεριζωμοί έχουν όλοι θαμμένες μνήμες, πόνο και νοσταλγία. Έχουν - ευτυχώς - και παρόμοια αντίδοτα: κυρίως ελπίδα (που δε σβήνει, ακόμα κι όταν δεν καταφέρνει να στεριώσει) και συντροφικότητα (έστω και προσωρινή, ή κατά συνθήκη). Και γέλιο, μπορεί πικρό, αλλά σωτήριο. Και άλλα πολλά, που ακόμα κι αν δεν είναι κατανοητά από τους άλλους, τα ξέρουν αυτοί μεταξύ τους. Όχι από ιδεολογική σύγκλιση αλλά μέσα στη ροή της καθημερινότητας. Εκεί που τα βήματα τους συναντιούνται, και η ζωή του καθενός υφαίνεται μέσα στη ζωή του άλλου.
Η φασαρία από το δρόμο ακούστηκε λίγο μετά. Πετάχτηκαν όλοι έξω να δουν τι γίνεται. "Δεν είναι πρώτη φορά" λέει μουδιασμένη η Ανθούλα. "Τις προάλλες κάποιος πέταξε μια πέτρα και μας έσπασε το τζάμι... Ποιός ξέρει τί θα γίνει;"
Το χέρι που γκρεμίζει
Εκείνη τη φορά ήταν τελικά χούλιγκανς. Οι μεγάλες ομάδες της πόλης συνέχιζαν τον αγώνα έξω από τα γήπεδα. Από εκείνο το βράδυ πάει τώρα πάνω από χρόνος. Κανείς δεν φανταζόταν τί θα ακολουθήσει. Ήδη είχε αρχίσει να εκτυλίσσεται ο ιδιότυπος πόλεμος μιας νεφελώδους "εθνικής" κυριαρχίας, χωρίς μπάλες πια και ποδοσφαιρικά σύμβολα. Εξέλιξη του προηγούμενου, απόσχιση, παραφυάδα ή κάτι καινούριο, με χαρακτηριστικά εντελώς διαφοροποιημένα; Η βία, αν μη τί άλλο, ανοίγει δρόμους. Επίσης, απαντιέται με βία. Και μετά τί; Τί γίνεται όταν ο δρόμος της διχόνοιας ανοίγει εκεί που κλείνει ένας δρόμος συνύπαρξης;
Εκεί ακριβώς που συναντιούνται τα βήματα διαφορετικών μεταξύ τους ανθρώπων, χάθηκε ίσως η σημαντικότερη ευκαιρία. Όταν δεν αναδείχθηκε επαρκώς η σημασία των διασταυρούμενων μονοπατιών του Σινάν και του Ισίδωρου. Της Τσιτσέκ και της Ελένης. Και μαζί τόσων άλλων Ελλήνων της διασποράς, της προσφυγιάς και των ξεριζωμών, με αυτά των σημερινών μεταναστών και προσφύγων. Όταν οι ιστορίες τους δεν συνδέθηκαν ξεκάθαρα στη συνείδησή μας. Όταν δε βάλαμε τη μια δίπλα στην άλλη. Όταν δεν δημιουργήθηκε μια "αλυσίδα αλληλεγγύης" ανάμεσα στους παλιούς και τους νέους πρόσφυγες, παρά τον διαφορετικό εννοιολογικό ορισμό τότε και τώρα. Όταν δεν φωτίστηκαν τα κοινά βιώματα ανάμεσα στις διαδρομές της δικής μας, παγκόσμιας διασποράς, και των ανθρώπων που βρέθηκαν να ζουν στην Ελλάδα μαζί μας. Όταν δεν ενισχύθηκε η ζωτικότητα του ιστού που υφαίνεται όχι μόνο ανάμεσα στις διαφορετικές - αλλά και τόσο όμοιες - ιστορίες που ο καθένας κουβαλάει, αλλά και στα καθημερινά βιώματα. Όταν δεν προωθήθηκε η ουσιαστική ένταξη όσων επιδιώκουν τη νομιμότητα και την προκοπή, σε μια κοινωνία-κυψέλη δημιουργικότητας και συνύπαρξης. Όταν η κοινωνική συνοχή έμεινε στις εξαγγελίες και τα σχέδια δράσης των εκάστοτε πολιτικών χωρίς πολιτική.
Εκεί που δεν μπήκε η κόλλα που στερεοποιεί τον ιστό μιας κοινωνίας, φύτρωσε ο φόβος. Όχι πάντα δικαιολογημένος, ούτε πάντα αδικαιολόγητος, αλλά συχνά από άγνοια. Κι απ´την απέναντι όχθη ήρθαν οι εύκολοι αφορισμοί, και κάπως έτσι σιγά σιγά, βρεθήκαμε εν θερμώ να παίρνουμε πλευρές, και να κοιταζόμαστε καχύποπτα μεταξύ μας. Τα αυγά του φιδιού άλλωστε, δεν επωάζονται μόνο σε σκοτεινά υπόγεια με ναζιστικά σύμβολα, αλλά και μέσα στην αδιαφορία. Όχι μόνο των απλών πολιτών αλλά και της ίδιας της πολιτείας, των αμέτρητων πολιτιστικών και μορφωτικών ιδρυμάτων, οργανώσεων, φορέων και ινστιτούτων, καθώς και όσων είδαν τη "μετανάστευση" σαν αφορμή για ημερίδες, φεστιβάλ και συνέδρια και όχι σαν πρόκληση για το μέλλον και ευκαιρία να αναλογιστούμε ποιοί είμαστε, τί θέλουμε και σε τί κοινωνία επιθυμούμε να ζούμε.
Ακόμη κι αν μας "ξενίζει" ο όρος μετά-μετανάστες, ή η φράση "είμαστε όλοι μετανάστες", όλοι έχουμε στις οικογενειακές μας ιστορίες διαδρομές περίπλοκες. Ποιό σπίτι δεν έχει μέσα στο σεντούκι του μια δική του ιστορία μετακίνησης από έναν τόπο σ´έναν άλλο, έναν δικό του "στην ξενιτειά", ή έναν δικό του "ξένο"; Η ιστορία κάθε μακρινού "δικού" μας, ρίχνει διαφορετικό φως πάνω στον "άλλο" δίπλα μας. Σε ποιά τάξη άραγε την διδαχτήκαμε αυτή την ιστορία;
Αν την είχαμε, ίσως κατορθώναμε να αφουγκραστούμε την αντήχηση μιας ιστορίας περίπλοκης και ελικοειδούς, διάστικτης από μετακινήσεις από και προς την Ελλάδα, τότε και τώρα. Ίσως καταφέρναμε να αναστοχαστούμε και να δημιουργήσουμε ένα αλλιώτικο, συναρπαστικό αφήγημα που να περιλαμβάνει όλους εμάς αλλά και τους άλλους: την πλευρά των άλλων αλλά και τους δικούς μας "άλλους". Και πάνω του να οικοδομήσουμε μια κοινωνία που να προσβλέπει στη συμμετοχή και την ένταξη, και όχι στους διαχωρισμούς και τον αποκλεισμό. Ίσως έτσι να μη χρειαζόταν να διαστρεβλώνουμε τα ονόματα αρχαίων θεών βαφτίζοντας την δίωξη "φιλοξενία", ούτε να οπισθοδρομούμε στο νόμο για την ιθαγένεια και τα πολιτικά δικαιώματα των μεταναστών. Τί προστατεύουμε έτσι και σε τί βάζουμε φωτιά; Ποιό βλαστάρι κόβουμε και ποιό αφήνουμε να βλαστήσει; Ποιά κοινωνία οραματιζόμαστε και ποιά οικοδομούμε;
Το κλέος του παρελθόντος που πολλοί επικαλούνται, μετράει αμέτρητα κενά, ήττες, φευγιά, ξεριζωμούς, ιστορίες χιλιοειπωμένες και άλλες ανείπωτες. Σ´αυτά τα "κενά", στα ξέφωτα της ιστορίας, συναρθρώθηκαν μερικές από τις δομικές έννοιες του αξιακού μας συστήματος: ο μόχθος που χρειάζεται για να χτιστεί κάτι από την αρχή, η αγωνιστικότητα, το φιλότιμο και η αλληλεγγύη. (Όχι πάντα από μόνες τους, αλλά και σαν αντίδοτο στον εγωκεντρισμό, τη διαφθορά και τη διχόνοια...) Στις δύσκολες στιγμές της ανέχειας, της ξενιτειάς και των διωγμών βρίσκονταν - και επανεφευρίσκονταν - αυτά, και όχι στις άλλες, τις τρυφηλές, των παχιών αγελάδων. Άλλωστε η χώρα φτιάχτηκε όχι μόνο απ´αυτούς που έμειναν, αλλά και από αυτούς που έφυγαν και μόχθησαν μακριά, όπως και από αυτούς που ήρθαν. Και κυρίως από τους ισχυρούς δεσμούς που δημιουργούνται και ανατροφοδοτούνται μέρα με τη μέρα στους κοινούς βηματισμούς και στα μονοπάτια που διασταυρώνονται. Ίσως το κοινωνικό κεφάλαιο που βρίσκεται εκεί να είναι σημαντικότερο από τα ομογενειακά ομόλογα που κατά καιρούς προσμένουμε. Ίσως ακόμα και η ίδια η έννοια της ένταξης, να είναι κάτι που ο ελληνισμός βίωσε περισσότερο στην παγκόσμια διασπορά, ανάμεσα στους "άλλους", από ότι μέσα στην Ελλάδα, με τους "άλλους" ανάμεσα.
Οι καλύτερες στιγμές της ιστορίας μας, όπως και των περισσότερων λαών, ήταν πάντα με ανοιχτά - έστω και πληγωμένα - τα φτερά στον κόσμο, παρά μέσα σε κουκούλι απομόνωσης και αποστείρωσης. Στην οικουμενική διάσταση της διασποράς, και όχι στη μίζερη και άγονη εσωστρέφεια. Όταν ανοίγουμε νέους δρόμους μέσα κι έξω από τα σύνορά μας, και όχι όταν, αναπολώντας, περιφρουρούμε τα κεκτημένα μας.
Η ιστορία που επιλέγουμε να αφηγηθούμε συνδέεται άρρηκτα με το είδος της κοινωνίας που οικοδομούμε για να ζήσουμε. Το χέρι χτίζει και δημιουργεί, αλλά και το χέρι γκρεμίζει και καταστρέφει. Όπως λέει και ο Σινάν, με το χέρι και το ένα, με το χέρι και το άλλο.
*Η Ναντίνα Χριστοπούλου είναι ανθρωπολόγος και γεν. γραμματέας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες
(*Ο τίτλος προέρχεται από το κείμενο του Jorge Luis Borges: El jardín de senderos que se bifurcan, 1941. Ορισμένα από τα ονόματα που αναφέρονται είναι αλλαγμένα.)